Powtórka z biblioteką

Nie tylko dla Maturzystów !

                                       Alfred Wierusz-Kowalski, DOŻYNKI, ok. 1880 – 1890

Ramy czasowe

Data początkowa tej epoki to data upadku powstania styczniowego, a co za tym idzie ideałów romantyzmu. Datą zamykającą jest umownie przyjęty rok 1891.

Wiele dzieł, zaliczanych do literatury pozytywizmu powstało jednak po roku 1891, który jest jednocześnie uważany za umowny początek Młodej Polski. Można więc przyjąć, że pozytywizm i Młoda Polska w literaturze współistniały ze sobą niemal do końca XIX wieku.  Przez cały okres pozytywizmu nie słabła także aktywność przedstawicieli „starszego” pokolenia, których twórczość zalicza się do literatury romantyzmu. Byli to między innymi Józef Ignacy Kraszewski, który w okresie pozytywizmu pisał i wydawał swój cykl powieści historycznych, Teodor Tomasz Jeż, autor m.in. powieść „Uskoki” i „Narzeczona Harambaszy” oraz Zygmunt Kaczkowski, który jako autor powieści historycznych usiłował rywalizować z Sienkiewiczem i który w 1889 wydał powieść „Olbrachtowi rycerze”.

 Kluczowe hasła z epoki

Scjentyzm: nurt filozoficzny rozpowszechniony w drugiej połowie XIX w. głoszący, że prawdziwą wiedzę o rzeczywistości można posiąść przez poznanie naukowe \"wiedza to potęga\"

Ewolucjonizm: pogląd w filozofii wg którego struktura rzeczywistości i jej stan teraźniejszy mogą być wyjaśnione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), któremu podlegają przedmioty i zjawiska (główna zasada przemian jest postęp)

Utylitaryzm: (łc. utilitas ‘pożytek, korzyść’)
1. filoz. doktryna filoz., głosząca, że korzyści, użyteczność jest podstawowym kryterium działania i jego oceny jednostki i społeczeństwa są najwyższym celem moralnym postępowania ludzi.
2. stawianie na pierwszym miejscu celów praktycznych, propagowanie wygody dążenie do osiągnięcia, korzyści \"Wszystkie nasze uczynki sa dobre, jeżeli pociągają za sobą szczęście nasze i innych\", tzw. \"wymiana usług\"

Agnostycyzm: termin pochodzi od greckiego słowa agnostos, co znaczy dosłownie nieznany, niepoznawalny. Zdefiniować go można jako pogląd filozoficzny, wyrażający się w przekonaniu o niemożności całkowitego poznania świata i praw, które nim rządzą. Nauka zdaniem agnostyków jest w stanie badać jedynie zjawiska dostępne zmysłom i to w taki sposób, by nie zajmować się problemem celowości ich występowania.

Naturalizm: kierunek w literaturze i sztuce powstały we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Najwybitniejszymi przedstawicielami byli: Emil Zola, Guy de Maupassant oraz twórcy tzw. "Grupy Medanu". W założeniach prądu najważniejsza okazała się prawda w dziele literackim, pozyskiwana na drodze obserwacji, badań dokumentów oraz eksperymentów, które miały być podobne do eksperymentów przyrodniczych.

Polska - najważniejsze hasła:

Praca organiczna: Naczelnym celem pracy organicznej był rozwój gospodarczy kraju, który z kolei przynieść miał ekonomiczne wzmocnienie żywiołu polskiego, podtrzymanie poczucia odrębności oraz utrwalenie solidarności narodowej.

Praca u podstaw: idea ofiarnej pracy gospodarczej i oświatowo-kulturalnej dla ludu jako podstawy narodu 
 
Emancypacja kobiet: uzyskiwanie przez kobiety równych z mężczyznami praw majątkowych i politycznych oraz dostępu do wykształcenia i pracy.

Równouprawnienie dla mniejszości narodowych.

Eliza Orzeszkowa

Była wybitną propagatorką pozytywizmu.W swoich utworach krytykowała bezproduktywne życie ziemiaństwa („Pamiętnik Wacławy”, „Pan Graba”, „Pompalińscy”). W powieści „Marta” wyrażała sprzeciw wobec społecznej  i ekonomicznej sytuacji kobiet, zaś w powieści „Meir Ezofowicz” apelowała o integrację społeczności żydowskiej ze społeczeństwem polskim. W swojej najbardziej znanej powieści „Nad Niemnem” ukazuje epicki i wyidealizowany obraz ówczesnego życia ziemiańsko-szlacheckiego, w którym idea solidaryzmu ludu ze szlachtą łączy się z postulatem odrodzenia w młodym pokoleniu tradycji powstańczych z 1863 roku. Orzeszkowa jest też autorką zbioru opowiadań o powstaniu styczniowym pt. „Gloria victis.”

Bolesław Prus

Z epoką pozytywizmu w polskiej literaturze nieodłącznie wiąże się osoba Bolesława Prusa (Aleksander Głowacki) Autor ten debiutował jako dziennikarz i felietonista na łamach popularnej prasy (m.in. „Kroniki”). Z czasem jednak dał się poznać jako wybitny twórca literatury pięknej. Początkowo pisał nowele, w których z czasem osiągnął mistrzostwo. Bohaterami jego nowel są najczęściej ludzie prości i skrzywdzeni, często padający ofiarami przesądów. Utwory są wzbogacone wnikliwym studium psychologicznym bohaterów. Do najbardziej znanych utworów należą: „Katarynka”, „Kamizelka”, „Powracająca fala”, „Antek”, „Milknące głosy”, „Nawrócony”, „Z legend dawnego Egiptu”, „Sen”, „Pałac i Rudera”.

Jako powieściopisarz w 1880 roku debiutował powieścią „Anielka”, w którym stworzył znakomity portret psychologiczny dziewczynki na tle dramatycznych wypadków związanych z uwłaszczeniem chłopów i upadkiem tradycyjnych majątków szlacheckich. W 1885 roku opublikował jedną z pierwszych polskich powieści naturalistycznych pt. „Placówka” opisująca dzieje typowej chłopskiej rodziny i ich konflikt z niemieckimi kolonizatorami. Za najwybitniejsze jednak uchodzą jego wielkie powieści „Lalka”, monumentalna panorama ukazująca polskie społeczeństwo drugiej połowy XIX wieku. Głównym wątkiem jest miłość kupca pochodzenia szlacheckiego Wokulskiego do pięknej arystokratki Izabeli Łęckiej. W 1894 roku Prus publikuje „Emancypantki”, powieść opisującą problem emancypacji kobiet, a w 1897 powieść historyczną „Faraon”, której akcja toczy się w starożytnym Egipcie i która ukazuje kulisy władzy. Pod koniec życia wydał powieść „Dzieci” w której poddaje krytyce rewolucję, jako lekarstwo na zło świata.

 Henryk Sienkiewicz

Henryk Sienkiewicz to wybitny pisarz epoki. Początkowo zasłynął jako dziennikarz i autor cyklu reportaży z zagranicznych wędrówek pt. „Listy z podróży do Ameryki” oraz „Listy z Afryki”. W 1872 roku opublikował powieść „Na marne”, jednak początkową sławę zyskał jako nowelista. Do początkowych nowel należą „Szkice węglem” ukazującą obraz polskiego chłopa wyzyskiwanego przez dwór, Kościół i urzędników carskich oraz mała trylogia utrzymana w konwencji gawędy szlacheckiej, na która składają się takie utwory jak „Stary sługa”, „Hania” i „Selim Mirza”. Następne nowele które ugruntowały jego pozycję to m.in. „Bartek Zwycięzca”, „Jamioł” i „Janko Muzykant” (o ciężkiej doli polskich chłopów), „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” (o polityce wynarodowiania stosowanej przez zaborców). Odrębne miejsce zajmuje „Niewola tatarska”, której akcja toczy się w XVII wieku, opiewająca heroiczną przeszłość Polaków. Podróż do Ameryki zaowocowała takimi utworami jak „Latarnik”, „Wspomnienie z Maripozy” i „Za chlebem” (o polskiej emigracji ekonomicznej), „Orso” i „Sachem” (o losie rdzennych mieszkańców Ameryki)

Osiągnięcia Sienkiewicza, jako nowelisty zostały przyćmione jego sukcesami jako powieściopisarza. W 1884 roku została wydana jego powieść historyczna „Ogniem i mieczem”, której akcja toczy się w XVII wieku w okresie powstania Chmielnickiego. Mimo głosów krytyki okazała się sukcesem. Wkrótce też doczekała się kontynuacji. W roku 1885 wydany został „Potop”, a 1888 „Pan Wołodyjowski” ostatni tom trylogii, która według słów autora pisana była „ku pokrzepieniu serc”, czyli celem wzbudzenia w Polakach wiary w niespożyte siły narodu.

W późniejszym okresie Sienkiewicz stworzył dwie powieści o tematyce współczesnej („Bez dogmatu” i „Rodzina Połanieckich”). W następnych zaś latach powieść „Quo vadis” powieść, której akcja toczy się w Starożytnym Rzymie opowiada o męczeństwie pierwszych chrześcijan oraz „Krzyżacy” powieść z dziejów średniowiecznej Polski, opisującej jej zmagania z Zakonem krzyżackim. Do innych znaczących utworów pisarza zaliczyć można powieść dla młodzieży „W pustyni i w puszczy”.

W 1905 roku otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, jako pierwszy Polak.

Adam Asnyk

Poeta i dramatopisarz. W czasie powstania styczniowego był członkiem Rządu Narodowego; doktor filozofii, w latach 1889–1894 redaktor dziennika „Nowa Reforma”. Debiutował w 1870 na łamach dziennika „Kaliszanin” wierszem Rodzinnemu miastu (w tym samym dzienniku i w tym samym roku debiutowała Maria Konopnicka).Jego liryka była wyrazem rozterki duchowej, pogłębiona klęską narodową. Powstają wiersze pełne bluźnierstw i buntu przeciw Stwórcy. Obok nich powstawały też utwory wyrażające tęsknotę za „siłą ducha”, pragnienie odrodzenia „duszy współczesnej” aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki. W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka.  Najpełniejszym wyrazem jego poezji jest cykl 30 sonetów „Nad głębiami”, który przyniósł Asnykowi miano poety-filozofa. W cyklu tym zawarł swój system filozoficzny, będący próbą pogodzenia idealizmu z pozytywistycznym realizmem i scjentyzmem. W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna, głosząca wiarę w siłę narodu i możliwość odzyskania wolności. W czasie okupacji niemieckiej całość twórczości Adama Asnyka trafiła na niemieckie listy proskrypcyjne jako szkodliwa i niepożądana, z przeznaczeniem do zniszczenia.

Maria Konopnicka

Wybitna poetka, nowelistka, pisarka dla dzieci, publicystka, tłumaczka. Jej teksty wzbudzały kontrowersje, wywoływały polemiki, bywały ostro krytykowane, ale w swoich czasach była Konopnicka popularna i czytana przez wszystkich. Pisała nie tylko wiersze, lecz i poematy, nowele, szkice, obrazki, teksty publicystyczno-reportażowe, prace krytycznoliterackie. Tłumaczyła. W jej utworach można odnaleźć i śmiałość tematyki, i subtelność analizy psychologicznej, bogactwo oryginalnych form narracyjnych, nowatorstwo i wysoki kunszt pisarski.Utwory Konopnickiej zawierają protest przeciwko niesprawiedliwości społecznej oraz ustrojowi niosącemu ucisk i krzywdę. Nacechowane są patriotyzmem, liryzmem i sentymentalizmem.

Przez wiele lat tułała się po Europie, nie zrywając kontaktów z krajem a w tym czasie była jedną z czołowych organizatorek protestu światowej opinii publicznej przeciw okrucieństwom Prus wobec strajkujących dzieci Wrześni.

Pozytywizm

https://www.youtube.com/watch?v=nRO4V5XM7B8

Pozytywizm

https://www.youtube.com/watch?v=KNpsnII9NR4

Cała prawda o Wokulskim!

https://www.youtube.com/watch?v=2aHioShORRg

Lalka" Bolesława Prusa nie jest powieścią tylko o miłości? Omówienie lektury.

https://www.youtube.com/watch?v=aM8tq3UKFTU

Ignacy Rzecki i Pamiętniki starego subiekta

https://www.youtube.com/watch?v=WqLLb8_59QE

Lalka

https://www.youtube.com/watch?v=9dXNdmxUrAA

Lalka

https://www.youtube.com/watch?v=Nm_MIMEttsg

e-podręcznik - Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej

https://epodreczniki.pl/ksztalcenie-ogolne/szkola-ponadpodstawowa/jezyk-polski