Nie tylko dla Maturzystów!
Średniowiecze
jest epoką obejmującą aż 1000 lat (od V do XV wieku), przez co bardzo
zróżnicowaną. Jest to okres bardzo długi, w którym wiele się działo.
Średniowiecze zasadniczo wpłynęło na późniejszą literaturę, kształtując swoistą
i typową dla swojej epoki duchowość, mogąc poszczycić się osiągnięciami w
zakresie nauki i sztuki.
Nazwa epoki
powstała w XV–XVI wieku, kiedy to (błędnie) sądzono, iż epoka ta jest tylko
okresem przejściowym pomiędzy dwiema wielkimi epokami – starożytnością oraz renesansem,
a także jest epoką, która w zasadzie nie wniosła nic nowego i nie zasługuje na
inną, właściwą sobie nazwę. „Wieki średnie”, w odczuciu ludzi renesansu, były
po prostu ciemnym, mało znaczącym okresem pośrednim. W powszechnym odczuciu
była to epoka kryzysu, intelektualnego zastoju, stagnacji i zacofania. Do dziś
w powszechnym użyciu funkcjonuje powiedzenie „nie żyjemy w średniowieczu”,
które wskazuje na zacofanie tej epoki. Tymczasem jest to pogląd niesłuszny i
dla średniowiecza bardzo krzywdzący.
Za początek epoki w Europie uważa się rok
476, czyli upadek Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego. Za koniec średniowiecza
przyjmuje się najczęściej różne daty: wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450),
zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (1453),
dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (1492)
Podział epoki:
·
wczesne średniowiecze (V-X w.)
Jest
to okres pograniczny. W sztuce łączono tradycje sztuki rzymskiej ze sztuką
plemion germańskich oraz ze sztuką Wschodu – Bizancjum. Główną rolę odgrywało
piśmiennictwo łacińskie. Kształtowały się idee, tematy i motywy, które były
wykorzystywane w późniejszych etapach rozwoju epoki.
·
dojrzałe średniowiecze (XI-XIII w.)
W
sztuce dominuje styl romański. W literaturze zaczyna się kształtować, obok
piśmiennictwa łacińskiego, również twórczość w językach narodowych. (to
zjawisko potrwa aż do końca XV wieku).
·
schyłkowe średniowiecze - tzw. jesień
średniowiecza (XIV-XV w.)
W sztuce dominuje styl gotycki. Pojawiają się
pierwsze zwiastuny kolejnej epoki.
Kultura
średniowiecza
Wspólnym językiem średniowiecza była łacina, dopiero po jakimś
czasie zaczęła wykształcać się twórczość piśmienna w językach narodowych.
Dlatego mówimy o dwujęzyczności literatury średniowiecza. By uczestniczyć
w średniowiecznym życiu kulturalnym i naukowym, należało łacinę znać. Z
początku uważano, iż języki narodowe nie są na tyle doskonałe i precyzyjne, by
oddać wszystkie emocje i stany i by służyć do naukowych dysput. W Polsce po
łacinie powstały m.in. kroniki Galla Anonima z XII w. oraz kroniki Kadłubka z
XIII w. Pierwsze utwory napisane w całości po polsku zaczęły powstawać na
przełomie XIII i XIV wieku. Język średniowiecznych zabytków literatury polskiej
ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów –
początkowo różnice dialektalne były spore, z czasem ukształtował się polski
język ogólny, literacki.
Książki w średniowieczu nie były dostępne
szerszemu gronu. Początkowo wszystkie były pisane ręcznie – na pergaminie lub
papierze, który pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku, a
rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu. Spisywano je głównie w
klasztornych skryptoriach, z czasem powstały w miastach warsztaty kopistów,
którzy specjalizowali się w przepisywaniu ksiąg. Uniwersytety i kancelarie
dworskie także posiadały własnych kopistów. Do książki odnoszono się w
średniowieczu z ogromną czcią, a kopiowanie tekstów rękopiśmiennych traktowano
jak zaszczyt. Książki były niejednokrotnie bardzo bogato, pięknie zdobione.
Średniowieczne szkoły i uniwersytety
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych
cechów powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek
szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a
potem universitas. Uniwersytety posiadały pewnego
rodzaju autonomię, np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w
całym świecie chrześcijańskim. Dysponowały także
niezależnością prawną od władz miejskich. W XII-XIII wieku powstała
większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich. Na uniwersytetach
istniały cztery wydziały: sztuk wyzwolonych (gramatyka, retoryka, logika,
arytmetyka, muzyka, astronomia, geometria), teologii, medycyny oraz prawa.
Średniowieczny uniwersalizm
Kultura, nauka, sztuka, a
także filozofia w średniowieczu były takie same w całej Europie. Wpływała na to
jednolitość językowa (językiem kultury, nauki i literatury pozostawała łacina),
a także religijna (dominacja chrześcijaństwa, papież władający w Państwie
Kościelnym). Próbowano też ustanowić wspólną władzę świecką poprzez
wskrzeszenie cesarstwa w postaci Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Taka jednolitość
zrodziła uniwersalizm (kultura powinna opierać się na powszechnie obowiązujących
wzorcach), wspierany również przez nauczanie scholastyczne. Scholastyka była
taką metodą nauczania, która kładła nacisk na rozumowe udowodnienie wszelkich
prawd, także religijnych. W tym dążeniu korzystano obficie z dorobku myśli
starożytnej. Analizowano nie tyle zagadnienia świata, co opracowania tego
zagadnienia przez starożytnych mistrzów filozofii.
Średniowiecze w Polsce
Początek epoki w Polsce przypada na czasy
Mieszka I (966 rok jako data przyjęcia chrztu), zaś koniec na XVI wiek. Koniec
X wieku, aż do wieku XIII to okres przyswajania i kształtowania się wzorców
typowych dla średniowiecza europejskiego. W sztuce dominującym stylem jest styl
romański. W literaturze przeważa łacina i piśmiennictwo religijne. Zaczynają
się jednak już pojawiać pierwsze utwory pisane po polsku – np. Bogurodzica.
Rozwija się szkolnictwo, powstają przyklasztorne i przykatedralne biblioteki i
szkoły. Od XII wieku polscy naukowcy wyjeżdżają na studia do Paryża czy
Bolonii. XIV wiek to okres rozkwitu polskiej kultury i gospodarki. W
architekturze pojawia się styl gotycki, powstają pierwsze polskie psałterze i
całościowe przekłady Pisma Świętego. Od XV wieku widoczne zaczynają być
zwiastuny kolejnej epoki, renesansu.
TEKSTY LITERACKIE OMAWIANE W SZKOLE
(LEKCJE AUDIOWIZUALNE):
Bogurodzica
Lament świętokrzyski
Legenda o św. Aleksym
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Kwiatki św. Franciszka
Dzieje Tristana i Izoldy
Pieśń o Rolandzie
OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ:
Literatura średniowiecza
Filozofia średnowiecza
Sztuka średniowiecza
Opracował Rafał Nieściór
(na podstawie informacji zamieszczonych na klp.pl)
(na podstawie informacji zamieszczonych na klp.pl)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz