Biblioteka Zespołu Szkół nr 1 im.Władysława Grabskiego w Lublinie: Lektury

Homer, Iliada

Homer, rzymska kopia rzeźby greckiej

Homer

Homer był sławnym epickim poetą żyjącym w starożytnej Grecji. Przypisuje mu się autorstwo Iliady i Odysei. Dzięki tym dwóm dziełom uważany jest za jeden z filarów współczesnej literatury zachodniej. Zarówno jako źródło inspiracji, jak i wiedzy o starożytności. Epopeja rejestruje wierzenia i obyczaje, daje obraz realiów epoki, rysuje obraz rycerzy starożytnych, mężnych, posiadających - za sprawą bogów - nadludzkie umiejętności, ambitnych i żądnych sławy. Na wieki ustaliła wzorzec kompozycyjny eposu: rozpoczęcie inwokacją, przedstawienie ważnych, przełomowych wydarzeń, opisywanych heroicznym, podniosłym stylem pełnym powagi i patosu, słynne homeryckie porównania oraz realizm szczegółów w opisie.

Sam Homer był Grekiem, lecz dokładnego miasta jego pochodzenia nie udało się ustalić. Prawdopodobnie urodził się w Smyrnie. Pochodzenie Homera nie jest jego jedyną tajemnicą. Krążą legendy, że był niewidomy, a świadczyć o tym mają niektóre fragmenty jego dzieł. Co więcej, Homer to nie imię, a przydomek. Homerem nazwano go, gdy opublikował swoje pierwsze dzieła, a w tłumaczeniu ze starożytnego greckiego oznaczał on właśnie ślepca. Tak naprawdę Homer nazywał się Melesigenes.

Odyseusz strzelający do zalotników Penelopy. Skyfos z ok. 440 p.n.e., Muzeum Pergamońskie

Iliada

Zarówno Iliadę jak i Odyseję datuje się na VIII lub VII wiek p.n.e. – stanowią więc one najstarsze zabytki literatury greckiej i europejskiej w ogóle. Tematem utworu jest gniew Achillesa i związane z nim epizody wojny trojańskiej. Tytuł utworu pochodzi od wyrażenia he Ilias poiesis – pieśń o Ilionie (Troi).

W starożytności istniał pogląd, że różnica nastroju poematów pochodzi stąd, że Iliadę Homer stworzył w młodości, Odyseję na starość.

„Iliada” powstała, gdy Melesigenes był jeszcze młodym człowiekiem. Swoje dzieło oparł na mitach, które były motywem przewodnim wielu pieśni śpiewanych przez aojdów, czyli wędrownych śpiewaków. Głównym tematem dzieła są wydarzenia związane z wojną trojańską, a dokładnie z oblężeniem miasta Ilion w ten sposób nazywano Troję wiele wieków temu. W „Iliadzie” przenikają się dwa światy: ludzki i boski, których obecność jest charakterystyczna dla etosu. Dzieło Homera cechuje podniosły styl, a opisywane sceny są bardzo szczegółowe, wręcz drobiazgowe. Cały poemat składa się z dwudziestu czterech pieśni i blisko piętnastu tysięcy wierszy.

„Iliada” to jeden z utworów, w którym pełno symboli i motywów literackich, choć akcja skupia się praktycznie tylko na jednym bohaterze. Oczywiście mowa o Achillesie, który swój gniew skierował przeciwko Agamemnonowi – chciwemu i pazernemu wodzowi Greków. Źródłem konfliktu jest zaraza panująca w obozie wodza, której obecność zostaje wyjaśniona w bardzo niecodzienny sposób. Uznano, że jeden z bogów – Apollo, został obrażony przez Agamemnona, ponieważ ten nie zgodził się na zwrócenie córki jednego z boskich kapłanów. Wódz żądał za nią okupu, ale gdy jego plan się nie powiódł, postanowił wymienić ją na inną. Przywłaszczył sobie wybrankę Achillesa – Bryzeidę, co bardzo rozzłościło dzielnego wojownika. Zdenerwowany Achilles chciał odebrać Grekom ich talent wojenny. Jego złości i żądzy zemsty nie złagodziło nawet wstawiennictwo matki, bogini Tetydy u Zeusa, jednego z najważniejszych bogów na Olimpie. Dalszy ciąg „Iliady” to szereg zdarzeń, w których najważniejszym wątkiem jest przebieg wojny trojańskiej, w tym śmierć przyjaciela Achillesa – Patroklosa i zawarty potem rozejm, dzięki któremu ojciec Hektora, czyli jednego z kolejnych wodzów, ma szansę pochować poległego w bitwie syna. W „Iliadzie” można spotkać także Odyseusza – króla Itaki, Diomedesa, jednego z greckich żołnierzy, Parysa i Helenę, która przyczyniła się do ponownego wszczęcia wojny, mimo wcześniejszego zawieszenia broni.

Odyseusz wymykający się z jaskini Polifema. Malowidło na sarkofagu z I połowy V wieku p.n.e., odnalezionego na Cyprze w pobliżu starego Pafos (Palepafos), obecnie w muzeum w Kukli

Epos jest pierwszym gatunkiem literackim. Nazwa wywodzi się od greckiego poiein – tworzyć, układać, a samo słowo epos oznacza w języku greckim słowo, opowieść, pieśń. Epos jest to rozbudowany utwór, którego podstawą fabularną są mity, baśnie, podania, przekazy ludowe, wyobrażenia na temat historycznych, narodowych wydarzeń, pamięć o doniosłych postaciach i wydarzeniach, wyznawane zbiorowo wartości i wierzenia religijne.

Cechy eposu:

epickość,
rozbudowana, wielowątkowa fabuła, mająca charakter epizodyczny (tzn. składająca się z często niezależnych od siebie wydarzeń, luźno zespolonych, nie powiązanych relacjami przyczynowo-skutkowymi),
ukazywanie dziejów legendarnych lub historycznych bohaterów w momentach przełomowych dla danej społeczności,
obecność bohatera zbiorowego,
inwokacja na początku utworu – rozwinięta apostrofa umieszczona na początku utworu, w której poeta zwraca się do Muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o inspirację; w inwokacji przedstawia się nam narrator, później dystansujący się wobec świata i wydarzeń;
rozbudowane, bardzo szczegółowe opisy (batalistyczne, przedmiotów, sytuacji, wyglądów i inne), powodujące retardację,
narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący i obiektywny, zachowujący jednolity dystans wobec opowiadanych wydarzeń, ujawniający przy tym często swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców,
paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych – świata bogów i świata ludzi,
porównania homeryckie,
patetyczny styl,
występowanie stałych epitetów (np. „szybkonogi Achilles”)
heksametr jako miara wierszowa.
treść skupiona wokół postaci centralnej
mała rozpiętość czasowa narracji;
fabuła niezależna od chronologicznego następstwa zdarzeń;
kontrastowo zestawione sceny;
występowania skomplikowanych sytuacji, które rozwijają fabułę;
główne siły przeciwstawne spotykają się pod koniec eposu;

Wydarzenia Iliady

Agamemnon bierze sobie za kochankę Bryzeidę – brankę Achillesa.
Achilles wpada w szaleńczy gniew.
Obrażony wódz wyprowadza swoje wojska z pola bitwy.
W tym momencie Troja zaczyna zwyciężać.
W bitwie z rąk Hektora ginie Patroklos – ukochany przyjaciel Achillesa.
Rozsierdzony Achilles wraca i w pojedynku zabija Hektora, syna Priama – króla Troi. Każe pohańbić jego zwłoki, ale po bolesnej rozmowie z Priamem oddaje je Trojańczykom.
Pogrzeb Hektora wieńczy dzieło.

Co było dalej?

Zwyciężą Grecy za sprawą Odyseusza i jego sławnego fortelu z koniem trojańskim.
Miasto spłonie.
Achilles zginie trafiony strzałą w piętę przez Parysa.
Z płonącej Troi ucieknie Eneasz.
Odyseusz wyruszy w podróż do domu, co jest tematem Odysei.

Trojanie

Król Priam
Królewicz Parys
Królewicz Hektor
Kasandra – córka Piama
Andromacha – żona Hektora

Sprzyja im: Afrodyta, Apollo

Achajowie

Achilles
Menelaos (mąż Heleny)
Agamemnon
Odyseusz

Sprzyjają im: Atena, Zeus, Hera

Ważne postacie Iliady

Ludzie

Helena – córka Zeusa i Ledy, żona króla Sparty Menelaosa, przyrzeczona przez Afrodytę Parysowi i porwana przez niego. To ona stała się bezpośrednią przyczyną wojny trojańskiej.

Telemach – syn Odysa.

Achilles – heros grecki, najdzielniejszy z Achajów, syn Peleusa i Tetydy, ideał młodzieńca, jego legendarny gniew stał się osią narracyjną Iliady. To on jest sprawcą akcji – wyrasta na głównego bohatera dzieła. Jego ciało było odporne na ciosy poza jednym słabym punktem – piętą.

Patroklos – przyjaciel Achillesa, który zginął z ręki Hektora.

Bryzeida – niewolnica Achillesa, jego kochanka, którą odebrał mu Agamemnon.

Hektor – syn króla Troi Priama i Hekabe, najdzielniejszy z bohaterów trojańskich, zabił Patroklosa, za co zemścił się na nim okrutnie Achilles. Wzór rycerza prawego, honorowego, odważnego – nie szczędzi życia dla ojczyzny, choć wie, że zginie.

Agamemnon – naczelny wódz wyprawy greckiej na Troję, brat męża porwanej przez Parysa Heleny – Menelaosa.

Odyseusz – król Itaki, jeden z bohaterów greckich słynący ze sprytu i odwagi, autor pomysłu z koniem trojańskim, dzięki któremu Grecy zdobyli miasto. Jego przygodom poświęci Homer drugi wielki epos – Odyseję.

Kasandra – jej postać stała się w późniejszej kulturze synonimem przepowiedni, strasznych wydarzeń, katastrof, które się spełnią, choć nikt nie chce uwierzyć wieszczce, bo uznaje się ją za szaloną. Kasandra była córką Priama, królewną trojańską, siostrą Parysa. Otrzymała dar proroctwa, lecz nikt jej nie wierzył. Kasandra przepowiada nieszczęścia, które wynikną z porwania Heleny, przestrzega przed drewnianym koniem – daremnie.

Penelopa – żona Odysa, symbol wierności małżeńskiej.

Diomedes – najdzielniejszy po Achillesie bohater wojny, słynny z męstwa i zuchwałości: zranił w walce Aresa i Afrodytę oraz wykradł Trojanom wraz z Odyseuszem posąg Ateny (Palladion) gwarantujący bezpieczeństwo miastu.

Bogowie

Zeus (władca Olimpu),
Hera (bogini domowego ogniska),
Atena (bogini wojny i pokoju),
Afrodyta (bogini miłości),
Ares (bóg wojny),
Posejdon (bóg morza)
Apollo (bóg sztuki, poezji i muzyki, a także śmierci).
Eris bogini niezgody, która rzuciła jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej” i poróżniła boginie, co miało swoje konsekwencje w porwaniu Heleny i wojnie trojańskiej.

Symbolika postaci: