Lektury

 

    Sofokles

 Antygona

  442 r. p. n. e. 

 

Treść Antygony

Akcja tragedii rozgrywa się w Tebach. Mieszkańcy miasta właśnie wygrali wojnę z wrogimi wojskami. W walkach zginęło dwóch braci z królewskiego rodu: Eteokles i Polinejkes. Pierwszy jako bohater - obrońca ojczyzny, drugi jako zdrajca. Antygona, siostra Polinejkesa i Eteoklesa, którzy stoczyli bratobójczą walkę o tron, łamie zakaz aktualnego władcy Teb, Kreona, i dokonuje symbolicznego pogrzebu brata - zdrajcy państwa, Polinejkesa. Zostaje za to skazana na śmierć. Kreon nie daje się przekonać do odstąpienia od tego okrutnego wyroku, chociaż prosi go o to jego syn i narzeczony Antygony - Hajmon. Piękna księżniczka zostaje zamurowana w grobowcu. Tam popełnia samobójstwo. Ginie także syn Kreona, Hajmon, który przebija się mieczem. Na wieść o tym samobójstwo popełnia Eurydyka, matka Hajmona i żona okrutnego władcy. W zakończeniu tragedii Kreon to człowiek całkowicie złamany przez los, którego wyroki okazały się dla niego wyjątkowo nieprzychylne.

Na czym polega tragizm Antygony?

Antygona musi wybrać między dwiema racjami, z których obie są równie ważne,  zarazem sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra, wierna prawu boskiemu, czuje się zobowiązana do pochowania i uczczenia zwłok brata Polinejkesa. Jeśli tego nie uczyni, nie tylko ciało zmarłego zostanie pohańbione, lecz – według wierzeń religijnych Greków – dusza Polinejkesa nie zazna spokoju. Z drugiej zaś strony Antygona wejdzie w konflikt z prawem państwowym, gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować Polinejkesa, uznając go za zdrajcę. Wybierając pomiędzy posłuszeństwem prawu boskiemu a rozkazem królewskim, Antygona zdecyduje się, zgodnie ze swoim sumieniem, na prawo boskie i wypełni obowiązki siostry kochającej zmarłego brata. Poniesie za to śmierć.

 

Na czym polega tragizm Kreona?

Kreon musiał wybierać pomiędzy działaniem, które nakazywało mu sumienie i uczucia rodzinne, a decyzją konieczną do utrzymania autorytetu władzy. Wydając rozkaz królewski zabraniający pochowania Polinejkesa, miał na celu dobro społeczne, gdyż uznawał czyn Polinejkesa, który zaatakował Teby, wchodząc w sojusz z królem Adrastosem, za czyn zdrajcy. Z drugiej strony, Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona – Hajmona. Mając na celu dobro jednostki – tzn. swego syna i Antygony, Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnąłby swój autorytet i mógłby być posądzony o niesprawiedliwość i kumoterstwo. Wybierając zaś dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa, naraził się bogom, bo pogwałcił prawa religijne nakazujące pochować zmarłego.

Racje Antygony

•         Jako wolna jednostka mam prawo do swojej religii i jej obrządków!
•         Siostrę obowiązuje miłość do brata i powinność odpowiedniego pochówku.
•         Muszę pozostać wierna religii i tradycji, a te każą opłakiwać zmarłego i pomóc   wędrówce duszy do Hadesu.
•         Uczucia jednostki nie mogą zostać zdeptane przez ustawę lub bezduszny dekret.
•         Władza winna służyć ludziom, a nie odwrotnie.
•         Prawo boskie wyżej stawiam od państwowego.

Racje Kreona

•         Polinejkes jest zdrajcą. Należy przykładnie go ukarać, by odstraszyć od zdrady innych.
•         Muszę dbać o swój kraj, porządek, bezpieczeństwo i autorytet władcy.
•         Stawiam dobro ojczyzny ponad dobro jednostki – nawet siostrzenicy i syna.
•         Rozkaz dotyczył wszystkich.
•         Żądam posłuszeństwa obywateli wobec władzy.
•        Jestem odpowiedzialny za kraj, muszę bronić ustalonych praw.

Antygona jako przykład tragedii klasycznej

Antygona jest doskonałym przykładem tragedii klasycznej, ponieważ spełnia wszystkie wymogi stawiane temu gatunkowi. Możemy ją uznać za jej wzorzec.

Tragedia klasyczna jest gatunkiem wysokim, więc postacie w niej występujące powinny pochodzić z wysokich rodów, mieć szczególną pozycję społeczną.

Bohaterów, jak przystało na szlachetnie urodzonych, cechują również wyjątkowe zalety: na przykład Kreon jest sprawiedliwy, szlachetny, myśli przede wszystkim o interesie państwa; Antygona ma wielką odwagę i z determinacją walczy o wartości, które są dla niej najważniejsze.

Ale ich wyjątkowość nie powoduje, że są pozbawieni typowo ludzkich wad. Zachowują się jak zwykli ludzie, Antygonie żal umierać, jest okrutna wobec siostry, Kreon w swoim zaślepieniu nie chce wziąć pod uwagę zdania innych, posądza ich, że są przekupni.

Bohaterowie nie ulegają przemianom – przez cały czas trwają przy swoich racjach i poglądach; imię bohatera jest w tytule.

Fatum kieruje losami bohaterów.

Katharsis – bohaterowie wzbudzają naszą litość i trwogę, co prowadzi do „oczyszczenia”.

Tragedia klasyczna jest gatunkiem zaliczanym do stylu wysokiego, w związku z tym obowiązuje ją zasada decorum (zgodności formy i treści).:

•  jedność świata przedstawionego – brak jakichkolwiek scen fantastycznych,

•  jedność stylu – wszystkie występujące na scenie postacie mówią uroczystym, retorycznym, wysokim stylem,

•  jedność nastroju – tylko powaga, wzniosłość – nastrój podniosły.

 

 Tragedia respektuje zasadę trzech jedności:

•         Jedność akcji (jeden wątek) – dzieje Antygony i Kreona, brak scen epizodycznych.

•         Jedność miejsca – całość akcji rozgrywa się przed pałacem królewskim w Tebach.

•         Jedność czasu – brak luk czasowych, czas fabuły dramatu powinien być taki sam jak czas trwania samego widowiska teatralnego. A przynajmniej akcja dramatu powinna zamykać się w obrębie jednej doby.

 

Budowa dramatu

Budowa tragedii to szereg epejsodiów, czyli dialogów prowadzonych przez postacie, które przeplatane są pieśniami chóru – stasimonami.

Akcja zbudowana jest z ciągu wydarzeń połączonych ze sobą związkami przyczynowo-skutkowymi:

•       wprowadzenie, czyli prologos,
•       zawiązanie akcji – epejsodion I,
•      rozwinięcie akcji – kolejne epejsodiony II, III, IV,
•       epejsodion V, w którym wydaje się, że wszystko dobrze się kończy  
•    rozwiązanie – exodos.
  
  
  • Na scenie nie występuje nigdy więcej niż trzech aktorów, oczywiście, nie licząc chóru, który jest na scenie stale.
  • Chór komentuje wydarzenia. Jego rolą jest informowanie o wcześniejszych wydarzeniach – na przykład w parodosie opowiada o losie braci, którzy zginęli, walcząc ze sobą, o decyzji króla i postanowieniu Antygony.
  • Chór także wyjaśnia i komentuje to, co dzieje się na scenie. Na przykład w stasimonie I śpiewa pieśń, która jest pochwałą państwa – najwyższego przejawu ludzkiej twórczości cywilizacyjnej i wyraża opinię, że złamania prawa mógł się dopuścić jedynie wróg ojczyzny.
  • Czasem ocenia postępowanie bohaterów, w stasimonie II wyraża swoje współczucie dla Antygony i stwierdza, że choć jest winna, to… trudno ją obwiniać, a jej cierpienie jest związane z Fatum ciążącym nad rodem Labdakidów.
   
    
• 
  
  
  
   Opracował Rafał Nieściór