Powtórka z bibioteką

Nie tylko dla Maturzystów !

LITERATURA POLSKA W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

To epoka w historii literatury polskiej przypadająca na lata okupacji niemieckiej oraz okupacji sowieckiej, kiedy zarówno twórczość polskich pisarzy, jak i życie artystyczno-literackie zostały dramatycznie zagrożone. Wszelka legalna działalność wydawnicza bądź twórcza została zaprzepaszczona; instytucje związane z literaturą, wydawnictwa, stowarzyszenia, szkoły średnie i wyższe zmuszono do zaprzestania działalności. Środowisko pisarzy zostało więc chaotycznie rozproszone: część znalazła się w obozach koncentracyjnych, łagrach, gettach, została deportowana w inny rejon kraju, niektórzy wyemigrowali (Tuwim, Wierzyński). Wielu wstąpiło w szeregi wojska polskiego poza granicami kraju, wielu zostało zamordowanych lub zginęło w walce. Są to m.in. Ignacy Chrzanowski, Tadeusz Boy-Żeleński, Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Juliusz Kaden-Bandrowski, Bruno Schulz, Józef Czechowicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy i Stanisław Ignacy Witkiewicz.

LITERATURA KONSPIRACYJNA

Ci, którzy pozostali w kraju zajęli się organizowaniem życia literackiego w konspiracji: były to np. zebrania lub wieczory poezji – spotkania literatów w mieszkaniach w celu dyskutowania i lektury poezji, publikacji. Miasta, w których takie spotkania odbywały się najczęściej to Warszawa, Kraków i Lwów. Pisarze uczestniczyli także we współtworzeniu podziemnej prasy i wydawnictw (około 200 z 1500 polskich podziemnych publikacji dotyczy literatury). Duża część pisarzy i poetów walczyła w polskiej armii na obczyźnie bądź była związana z podziemnym ruchem oporu wojskowym lub cywilnym w kraju.

Bardzo wielu poetów rozpoczęło konspiracyjne wydawanie tomików swoich wierszy. Były drukowane anonimowo lub pod pseudonimami literackimi najczęściej w nakładzie kilkunastu lub kilkudziesięciu egzemplarzy. Wydawnictwa obejmujące większą liczbę autorów jak np. antologie poezji, podręczniki, gazety itp. sięgały liczby kilku tysięcy egzemplarzy, np. na kład antologii pt. Słowo prawdziwe. Powstawała poezja okolicznościowa, skierowana do społeczeństwa i dotycząca ówczesnych wydarzeń. Dużego znaczenia nabrała pieśń, esej, nowela, a także satyra jako element psychologicznej samoobrony. Istotne dzieła, które krążyły wtedy w maszynopisach. Twórczość powstająca pod katastroficznym wrażeniem wojny i okupacji do dziś jest uważana za świadectwo tamtych lat.

LITERATURA EMIGRACYJNA

W wyniku działań wojennych wielu twórców znalazło się poza granicami kraju. Część polskich pisarzy wojna zastała na terenie np. Związku Radzieckiego. Pod redakcją Wandy Wasilewskiej zaczęli wydawać miesięcznik literacki „Nowe Widnokręgi”. Z pismem współpracowali m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Mieczysław Jastrun, Jerzy Putrament, Adam Ważyk i Władysław Broniewski. To tam ukazał się po raz pierwszy wiersz Broniewskiego Żołnierz polski. Zresztą wszędzie tam, gdzie walczyło wojsko polskie powstawała żołnierska poezja.

Na obczyźnie Julian Tuwim stworzył poemat dygresyjny Kwiaty polskie, wydała swoje wiersze Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, zaś Antoni Słonimski w Londynie wydał zbiór wierszy Alarm. Motyw Polaka-pielgrzyma wykorzystał Kazimierz Wierzyński, a w Strofie o rozpaczy wyraził ból i rozpacz Polaków żyjących z dala od ojczyzny.

POKOLENIE KOLUMBÓW

Takim właśnie zbiorczym terminem zwykło określać się całe pokolenie twórców urodzonych w wolnej Polsce (około roku 1920), które wkroczyło w drugą wojnę światową jako młodzież, lecz zostało przez nią zmuszone do przedwczesnego osiągnięcia wieku dojrzałego. Znaczna część z nich brała czynny udział w walkach z okupantem, również w powstaniu warszawskim. Tym, którzy jakimś cudem mieli przeżyć wojnę, nikt nie wróżył pięknej przyszłości. Dlatego też nazywano owych młodych twórców „pokoleniem straconym”, „pokoleniem bez przyszłości”, „pokoleniem czasu burz” oraz „pokoleniem apokalipsy spełnionej”.

Określenie „Kolumbowie” pochodzi z tytułu powieści Romana Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20. W momencie wybuchu drugiej wojny światowej, to właśnie oni stanowili inteligencką młodzież, która w momencie zagrożenia stanęła w obronie ojczyzny i głównie w szeregach AK przeciwstawiała się znacznie liczniejszemu okupantowi.

KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI I TADEUSZ GAJCY

Twórczość tych dwóch poetów, którzy nie przeżyli drugiej wojny światowej, uważa się powszechnie za najlepiej oddającą charakter całego „straconego pokolenia”.

Poezja Baczyńskiego najpełniej wyraża cechy pokolenia Kolumbów. Dla nich konsekwencją wybuchu wojny była konieczność poradzenia sobie z wstrząsem i odnalezienie własnej postawy wobec tych wydarzeń. Jego wiersze, pomimo silnego związku z czasem wojny, ukazują swój uniwersalny wymiar. Dzieje się tak m.in. dlatego, że nie pisał o swojej epoce wprost, lecz w konwencji apokaliptycznej i onirycznej, a także dlatego, iż poruszał problemy ponadczasowe, takie jak rzeź bienie duszy i psychiki człowieka, refleksja nad młodością i dojrzewaniem (w tym przypadku drastycznie przyśpieszonym przez wojnę), poszukiwanie wartości mogących stanowić fundamenty dorosłego życia.

Krzysztof Baczyński w wierszach często stosował liczbę mnogą, przemawiając w swoim i generacji imieniu. Pisał wiersze katastroficzne, ze środka „spełniającej się apokalipsy”, pragnąc zmierzyć się ze swoją epoką i czasem historycznym. Ukazywał wojnę pełną onirycznych i symbolicznych obrazów, widząc ją jako siłę niszczycielską dla dotychczasowych systemów wartości i norm moralnych, a wprowadzającą nowe, okrutne prawa. Był nieufny wobec tradycyjnej poetyki – uważał, że jest niewskazana wobec ogromu zniszczeń i cierpień narodu.

Miał świadomość zagłady własnej i jego pokolenia; jednocześnie nie dramatyzował nad tym losem. Pragnął zminimalizować skażenie wojną, jej wpływ na własną psychikę. Chciał zmycia tego piętna poprzez obcowanie z mityczną arkadią jako światem czystym, nieskażonym, pozbawionym krwi, okaleczenia i śmierci. Ton jego poezji jest zróżnicowany: obok wierszy dotyczących przeżyć okupacyjnych, pisał także te oddzielone od tych wydarzeń, pełne nadziei i piękna. Są pełne rozbudowanych metafor, elementów ze świata baśni, mikroprzyrody, otoczone aurą nastrojowości.

Utwory z omówieniem.

Pokolenie

http://lektury.kochamjp.pl/pokolenie/

Z głową na karabinie

https://klp.pl/baczynski/a-5922.html

Elegia... (o chłopcu polskim)

https://klp.pl/baczynski/a-5924.html

Biała magia

http://aleklasa.pl/gimnazjum/c305-wiersze/biala-magia

Ta­de­usza Gaj­ce­go od in­nych po­etów okre­su 1939-1944

róż­ni m.in. od­mien­ny, uni­kal­ny styl pi­sa­nia o rze­czy­wi­sto­ści oku­pa­cji i wal­ki zbroj­nej. Od­rzu­cał przede wszyst­kim ła­twe sche­ma­ty, od­po­wia­da­ją­ce "prze­cięt­ne­mu" od­bior­cy pra­sy kon­spi­ra­cyj­nej. Nie ko­rzy­stał z fra­ze­olo­gii i środ­ków sty­li­stycz­nych opi­su­ją­cych wprost okru­cień­stwa wo­jen­ne oraz z tzw. "ła­twe­go pa­trio­ty­zmu". Two­rzył wi­zje apo­ka­lip­tycz­ne, ko­rzy­stał z ory­gi­nal­nych me­ta­for oraz czer­pał z ję­zy­ka po­tocz­ne­go. Ko­rzy­stał z li­ry­ki tyr­tej­skej, roz­wi­ja­jąc na­stęp­nie au­tor­ską wi­zję po­ezji, na­wią­zu­jąc do Dru­giej Awan­gar­dy i ka­ta­stro­fi­zmu. Czer­piąc z ide­olo­gii na­ro­do­wej i me­sjań­skiej, dą­żył do uka­za­nia mi­stycz­ne­go sen­su ofia­ry w imię mi­ło­ści do Oj­czy­zny i na­ro­du ("Przed odej­ściem"). Sam au­tor, w swym te­sta­men­cie po­etyc­kim "Do po­tom­ne­go", akt twór­czy łą­czy z "cio­sa­niem pło­mie­nia", sło­wo po­ety jest zaś "wy­so­kie i ogni­ste". Obok pro­fe­ty­zmu i wi­zyj­ne­go li­ry­zmu, Gaj­cy dy­stan­su­je się od bo­ha­te­ra li­rycz­ne­go, ko­rzy­sta­jąc z iro­nii, hu­mo­ru a na­wet gro­te­ski (śpie­wo­gra "Mi­ste­rium nie­dziel­ne" z r. 1943)

 Wiersze Tadeusza Gajcego:

https://wolnelektury.pl/katalog/autor/tadeusz-gajcy/

PROZA

W okresie wojny i okupacji dominuje poezja, jednak powstaje też kilka ciekawych dzieł prozatorskich. Różne są ich formy, dominuje jednak realizm – pisarze nie próbują eksperymentować, lecz chcą jak najwierniej oddać rzeczywistość. Popularne stają się takie formy jak pamiętnik (pisany w getcie Pamiętnik Janusza Korczaka), dziennik (Dzienniki czasu wojny Zofii Nałkowskiej) i esej autobiograficzny (Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego). Pierwszoosobowy narrator przedstawia w nim wydarzenia z osobistej perspektywy, zazwyczaj opisuje koleje swych wojennych losów, co sprawia, że utwory te mają wartość dokumentalną.

 

Dzieła prozatorskie:

·        Dywizjon 303 Arkadego Fiedlera – utrzymany w konwencji powieści popularnej, opowiada o bohaterstwie polskich lotników w bitwie o Anglię. Reportaż ten, opublikowany w Londynie w 1942 r., miał kilka konspiracyjnych wydań w kraju – powodem był żywy, barwny język oraz zawarta w utworze zachęta do ofiarnej walki.

·        Polska jesień Jana Józefa Szczepańskiego – obraz klęski we wrześniu 1939 r.

·        Dymy nad Birkenau Seweryny Szmaglewskiej – szczegółowy opis życia w obozie koncentracyjnym.

·        Noc Jerzego Andrzejewskiego – zbiór opowiadań. Najbardziej znane jest opowiadanie Wielki Tydzień mówiące o różnych postawach Polaków wobec powstania w warszawskim getcie. Andrzejewski pokazuje ludzi w sytuacji zagrożenia, poszukujących wartości, które pozwoliłyby przeciwstawić się złu.

·         Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego opowiadająca o działalności grupy członków Szarych Szeregów w Warszawie podczas II wojny światowej. Powstała na podstawie krótkiej relacji Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” spisanej podczas Świąt Wielkanocnych, 25–26 kwietnia 1943.

Lekcje wideo:

               Pokolenie Kolumbów

               https://www.youtube.com/watch?v=M6NwWSPEMMw

               Literatura lat wojny i okupacji

                 https://www.youtube.com/watch?v=frdDhctKvk0

·         

             Opracował Rafał Nieściór