Biblioteka Zespołu Szkół nr 1 im.Władysława Grabskiego w Lublinie: Wielkopostne zwyczaje staropolskie

środa, 5 marca 2025

Wielkopostne zwyczaje staropolskie

Zanim nastanie Wielkanoc.

Wielkanoc to najważniejsze święto chrześcijańskie, upamiętniające ukrzyżowanie Jezusa i Zmartwychwstanie Pańskie. Od czasu przyjęcia w Polsce chrześcijaństwa, przygotowania do świąt wielkanocnych rozpoczyna okres Wielkiego Postu, trwający 40 dni. Powinien to być czas pokuty i duchowego oczyszczenia. Liczba „40” wywodzi się z biblijnej symboliki.

Myśląc o wielkopostnych zwyczajach staropolskich, warto pamiętać, że Wielki Post wypada zawsze w okresie przedwiośnia, na przednówku, kiedy to stopniowo kończyły się zgromadzone w spiżarniach zapasy, a na nowe płody długo trzeba było jeszcze czekać. Kalendarz liturgiczny niemal idealnie wpasował się w roczny cykl pór roku, a ludziom zaś łatwiej było znosić niedobory żywności, gdy wiązało się to z intencją religijną.

Wielki Post rozpoczynał się w Środę Popielcową, która przypominała wiernym o tym, że wszystko, co doczesne kiedyś przeminie. Dlatego podczas mszy świętej duchowny posypuje głowy wiernych popiołem i mówi: Z prochu powstałeś i w proch się obrócisz. Zgodnie z chrześcijańską tradycją popiół przygotowuje się ze spalonych palm, poświęconych w roku poprzednim w Niedzielę Palmową.

Mogłoby się wydawać, że Środa Popielcowa od zawsze była dniem zadumy i melancholii. Niektórzy rzeczywiście zakładali pokutne szaty i zagłębiali się w modlitwie. Niemniej początkowo, w czasach średniowiecza, czyli wprowadzania chrześcijaństwa na polskie ziemie, tradycje chrześcijańskie ścierały się z obrzędami pogańskimi, a Środę Popielcową traktowano bardziej jako ostatni dzień różnych zabaw, figli i żartów. Odbywały się konkursy taneczne, organizowano bitwy na posypywanie się popiołem, spalano lub topiono słomianą kukłę symbolizującą śmierć, przypinano do pleców kurze nogi, indycze szyje lub skorupki jajek. Środa Popielcowa była pomostem pomiędzy hucznym karnawałem a duchowymi przygotowaniami do Wielkanocy. Po zakończonej zabawie w staropolskich domach starannie zmywano wszystkie naczynia. Nie mógł pozostać na nich ani ślad tłuszczu, ani smak mięsa. Zaczynał się czas ścisłego postu. Najbardziej powszechną potrawą postną był żur, który jedzono niemal codziennie aż do końca Wielkiego Postu. Wśród innych postnych potraw wymienić można m.in. chleb, ryby, gotowane ziemniaki, kwaszoną kapustę, jaja i mleko. Zakazane były wszelkie spotkania towarzyskie, które zastępowano wspólnymi modlitwami oraz czytaniem odpowiednich lektur. Ponadto chowano instrumenty muzyczne, karcono za głośne śmiechy, a wielu wiernych rezygnowało z picia alkoholu.

Następnego dnia wracały powaga i połączone z praktykami oraz nabożeństwami wielkopostnymi oczekiwanie na Wielkanoc...