Nie tylko
dla Maturzystów !
LITERATURA WSPÓŁCZESNA
CZĘŚĆ 3
GŁÓWNE NURTY LITERACKIE
EGZYSTENCJALIZM
Nurt ten rozwinął się po wojnie,
szczególnie we Francji, lecz początki myśli egzystencjalnej sięgają epoki
międzywojennej. Karl Jaspers, Martin Heidegger, potem Jean-Paul Sartre i Albert
Camus poświęcili swoją myśl sytuacji człowieka wobec kosmosu, przemijania,
nieznanych reguł wszechświata. Doszli do wniosku, że człowiek nie wie nic. Ani
o śmierci, ani o życiu, ani nawet o duszy drugiego człowieka. Jedyne, co pewne,
to istnienie, egzystencja. Poza tym: samotność, tragizm wobec nieznanych i
tajemniczych sił. Z tym wszystkim człowiek pozostaje wolny, ale kompletnie
zagubiony, pozbawiony najważniejszych odpowiedzi i jakiejkolwiek pomocy w
chaosie istnienia. Egzystencjalizm zyskał swego czasu wielu zwolenników i
rozwinął się w kilku kierunkach: choćby ateistycznym i uznającym istnienie
Boga. Nurt filozoficzny odcisnął swoje piętno na literaturze, bowiem Sartre czy
Camus dali wyraz tym poglądom w swojej twórczości.
Jean Paul Sartre – postać dosyć kontrowersyjna ze względu na
swoje prokomunistyczne sympatie. Sartre wierzył w moc rewolucji jako siły
zdolnej stworzyć idealny ustrój, popierał stalinizm, władzę Fidela Castro na
Kubie, nawet istnienie sowieckich łagrów uważał za umotywowane. Kiedy otrzymał
Nagrodę Nobla, nie przyjął jej.
Albert Camus – autor Dżumy, Upadku
i zbioru esejów pt. Mit Syzyfa, był przeciwnikiem Sartre’a –
publicznie z nim polemizował. Camus wierzył w aktywną postawę człowieka, w
możliwość walki ze złem, w bunt przeciwko absurdalności życia i niewiedzy o
nim. Jego poglądy nazwano etyką bez Boga.
Lektury z omówieniem:
Albert Camus Dżuma
LITERATURA FAKTU
– dokument zbrodni sowieckiego totalitaryzmu. Straszliwe doświadczenie łagrów i
terroru stalinowskiego zarejestrowali pisarze, którzy sami doznali losu
zesłańców. Proza ujawniająca światu zbrodnię łagrów należy do literatury faktu,
czyli tej, która rejestruje i utrwala wydarzenia współczesności. Autorzy prozy
tego typu nie dokonują eksperymentów formalnych – tu cechą narracji będzie
oszczędność emocjonalna, brak komentarza, oschłość opisu. Potworność opisywanej
materii nie potrzebuje już żadnych dodatkowych ujęć czy komentarzy.
Aleksander Sołżenicyn - napisał słynny Archipelag GUŁag,
który wydano na zachodzie w r. 1972. Jest to dzieło – świadectwo zbrodni
stalinizmu, dokument panowania koszmaru radzieckich łagrów. Jeden dzień
Iwana Denisowicza – to krótsza forma prozatorska: opowiadanie, relacja
obejmująca właśnie jeden dzień więźnia łagru, Iwana, jego walkę o zachowanie
godności. To opowiadanie uznaje się za wielkie dokonanie prozatorskie
Sołżenicyna. Sam autor – były oficer Armii Czerwonej – skazany był na osiem lat
łagru.
Warłam Szałamow - autor Opowiadań kołymskich.
Kilkanaście lat przetrwał w łagrach. Opowiadania są kolejnym świadectwem
zbrodni totalitaryzmu sowieckiego, dokumentują degradację moralną,
okrucieństwo, dehumanizację człowieka.
Gustaw
Herling-Grudziński - polski autor,
który dał wyraz doświadczeniu łagrów, autor słynnej powieści pt. Inny
świat (linki do opracowań w poście z 11.05.2020 r.)
Lektury z omówieniem:
Hanna Krall Zdążyć przed Panem
Bogiem
Kazimierz Moczarski Rozmowy z
katem
NOWA POWIEŚĆ
(nouveau roman) to inaczej – antypowieść. Fabuła w nouveau roman nie musi
hołdować regule przyczyny i skutku, może być zredukowana, a może w ogóle jej
nie być. Bohater to zazwyczaj człowiek „poszukujący” lub „dojrzewający”. Jego
oczami będziemy oglądać świat. Narrator nie wie wszystkiego. Patrzy na świat
poprzez psychikę bohatera, ocenia rzeczy subiektywnie, wprowadza autotematyzm,
czyli refleksje nad powstaniem powieści. Czas i przestrzeń poddawane są
eksperymentom – rozwarstwieniu, skomplikowanym układom. Cała powieść ma być
analizą, badaniem świata. Krytycy wskazują na przedwojenną Ferdydurke
Witolda Gombrowicza jako prekursorską antypowieść. Ferdydurke
faktycznie spełnia większość założeń nouveau roman.
BEHAWIORYZM
– w powieści polega na tym, by badać człowieka „z zewnątrz”, poprzez obserwację
jego zewnętrznych zachowań, bowiem ludzkie wnętrze tak naprawdę jest
niedostępne poznaniu, bohatera należy więc pokazywać poprzez jego czyny – bez
wnikania w głąb duszy, bez specjalnych komentarzy – bo czytelnik sam widzi, co
robi i co mówi bohater. Proza związana z behawioryzmem charakteryzuje się
bogactwem dialogu.
Zofia Nałkowska Medaliony
Tadeusz Borowski opowiadania z tomu Pożegnanie
z Marią
(linki do opracowań w poście z 11.05.2020 r.)
POSTMODERNIZM – literatura, która powstaje po (post) literaturze
nowoczesnej (modern), tej już najnowocześniejszej, jaką mógł stworzyć człowiek.
Otóż twórcy postmodernizmu ogłaszają „wyczerpanie” literatury, twierdzą, że już
nic nowego człowiek w tej dziedzinie nie wymyśli. W związku z tym można zrobić
w literaturze tylko jedno – powrócić do dzieł już powstałych, odnosić się do
nich, parodiować. Parodia nie oznacza tu tylko wyszydzenia, wyśmiania. Parodia
to także ponowne, zmienione przedstawienie czyjejś wypowiedzi. I tak pisarze
postmodernizmu będą parodiować powieść sensacyjną, fantastyczną, przywoływać
będą stare manuskrypty, będą prowadzić w toku narracji swoistą grę z odbiorcą
(mistrzem tej gry jest Kurt Vonnegut), będą czynić z powieści
swoisty literacki happening. Parodia, czarny humor, gra z odbiorcą, absurd – to
podstawowe środki warsztatowe twórców postmodernizmu.
Umberto Eco Imię róży
ANTYTEATR
W roku 1953 w Paryżu odbyła się
premiera sztuki Samuela Becketta Czekając na Godota. Dziś
jest to już klasyka współczesnego dramatu, a Irlandczyk Beckett uchodzi za
twórcę antyteatru, czyli teatru absurdu. Przestrzeń
w nim jest uboga, symboliczna. Rekwizyty i są dekoracje są zbędne. Wystarczy
krzesło na środku sceny, kubeł na śmieci albo zupełna pustka. Bohater to
antybohater. Nie musi nic robić, nie jest kreacją indywidualną ani
psychologiczną. To teatralny Everyman, przy czym – jest bierny. A
pamiętamy, że to bohater był zawsze motorem akcji. Fabuła jest fragmentaryczna,
niespójna, bez zasady przyczyny – skutku, albo może jej nie być wcale. Absurd,
groteska, ironia – zabiegi stosowane w kompozycji dramatu. W rezultacie widz
staje się świadkiem dziwnego na pozór widowiska: np. obserwuje dwoje bohaterów Końcówki,
uwięzionych w kubłach na śmieci, wpatrzonych w bezkresną przestrzeń. W polskiej
literaturze twórcą antyteatru jest Tadeusz Różewicz – w Kartotece
centralnym sprzętem dekoracji jest łóżko, a osobą – utkwiony w nim bierny
bohater.
Lektury z omówieniem:
Sławomir Mrożek Tango
POWIEŚCI-PARABOLE
Współczesność doczekała się również
takiej opowieści o sobie: narrator opowiada o losach pewnego folwarku, na
którym zwierzęta wznieciły bunt – a wiemy, że to opowieść o dziejach ludzi, o
rewolucji i totalitaryzmie, który można nazwać bardzo konkretnie. Inny pisarz
przedstawia państwo przyszłości – nowy, wspaniały świat, a pokazuje mechanizmy
ludzkiej władzy, manipulację społeczeństwem.
Parabolą z r. 1945 jest Folwark
zwierzęcy Orwella, również inna jego powieść – Rok 1984.
Powieści te stwarzają światy
fantastyczne, nieistniejące – lecz w ich ramach rozgrywają się jak najbardziej
rzeczywiste sytuacje i procesy. Podobnie fantastyczna i paraboliczna jest
powieść Aldousa Huxleya pt. Nowy, wspaniały świat – obraz
społeczeństwa przyszłości, karmionego pozorem doskonałości życia. Powyższe
powieści podejmują temat polityczny, wymierzone są przeciw totalitaryzmowi
komunistycznemu, lecz ubierają swoje przesłanie w strój fantastycznych krajów i
społeczeństw.
Lektury z omówieniem:
George Orwell Folwark zwierzęcy
George Orwell 1984
REALIZM
MAGICZNY - rozwinął się w prozie iberoamerykańskiej.
Twórcy tej literatury wypełnili świat swoich powieści motywami fantastycznymi i
baśniowymi, postaciami ze snu, czynami godnymi magii. Realizm miesza się tam z
magią, albo inaczej: sfera cudowności przybiera postać zwykłej codzienności,
jest przedstawiona, jak na porządny realizm przystało, jako zwykłe wydarzenia,
naturalne realia świata. Gabriel García Márquez Sto lat
samotności,Olga Tokarczuk Prawiek i inne
czasy
Opracował Rafał
Nieściór
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz