Literacki Nobel 2023

 

Literacki Nobel przyznany!

Literacka Nagroda Nobla 2023 została przyznana norweskiemu pisarzowi Jonowi Fosse "za jego innowacyjne sztuki i prozę, które dają głos temu, co niewypowiedziane". 

Nagroda Nobla jest powszechnie uznawana za najbardziej prestiżowe wyróżnienie w świecie nauki i nie tylko. Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla, fundatora nagrody, od 1901 roku wyróżnienie przyznaje się w dziedzinie fizjologii lub medycyny, fizyki, chemii i literatury. Osobną kategorią jest też Nagroda Pokojowa.

Jon Fosse to jeden z najwybitniejszych współczesnych dramatopisarzy norweskich. Pisze w języku nynorsk. Książki Fossego przetłumaczono na ponad 40 języków, w tym polski. Jego dramaty wystawiono na ponad 120 scenach świata. Jego największe dzieło to siedmioczęściowa „Septologia”. Polskie wydanie „Drugie imię. Septologia I-II” trafiło do czytelników w tym roku.

Jon Fosse (ur. 29 września 1959 w Haugesund). Dorastał w Strandebarm w regionie Hordaland. Zadebiutował w 1983 powieścią Raudt, svart (Czerwone, czarne). Jego pierwsza sztuka teatralna Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy) wystawiona została w 1994.

Jest autorem powieści, poezji, książek dla dzieci, esejów i sztuk teatralnych. Jego twórczość zalicza się do norweskiego postmodernizmu. Książki Fossego przetłumaczono na ponad 40 języków, w tym polski, a dramaty wystawiono na ponad 120 scenach świata. O jego znaczeniu niemiecki tygodnik „Die Woche” napisał: Na początku był Henryk Ibsen, następnie nie było nic, a teraz mamy Jona Fossego. W 2012 przeszedł na katolicyzm.

Twórczość

Pisarz wychował się i mieszka na zachodnim wybrzeżu Norwegii (Vestlandet), dlatego też akcję swoich utworów umieszcza często w tych właśnie realiach. Fosse mówi o sobie, że nie był zdolnym uczniem. Jako dwudziestolatek zdał maturę i przeprowadził się do Bergen, by rozpocząć studia. Jego debiut powieściowy (Raudt, svart) ukazał się w 1983 roku, niedługo potem pisarz wydał książkę Stengd gitar (Zamknięta gitara) (1985) i tomik poezji Engel med vatn i augene (Anioł z wodą w oczach) (1986). W 1989 roku wraz z Alf-Kåre Bergiem napisał książkę dla dzieci Uendelig seint (Nieskończenie późno), za którą otrzymał Nagrodę Literacką dla Literatury Dziecięcej w Języku Nynorsk (Den Nynorske barnelitteraturprisen). Była to pierwsza z wielu nagród, którymi uhonorowano Jona Fossego.

Fosse nie tylko pisze książki, ale także tłumaczy je na nynorsk (m.in. utwory Federico Garcíi Lorki), jest autorem "tłumaczenia" na nynorsk napisanego przez Henryka Ibsena w bokmålu poematu dramatycznego Peer Gynt. Od 1994 wraz z innym norweskim pisarzem Janem Kjærstadem redaguje czasopismo "Bøk" („Książka”). Piastuje także ważne funkcje w norweskich stowarzyszeniach pisarzy.

W 1994 Fosse zadebiutował na deskach Sceny Narodowej w Bergen (Den Nationale Scene) sztuką Og aldri skal vi skiljast (I nigdy się nie rozłączymy). Od tamtej pory napisał ponad 30 sztuk teatralnych[5]. Jego najbardziej znane dramaty to Namnet (Imię) (1995) i Barnet (Dziecko) (1997). Fosse jest jednym z najczęściej wystawianych współczesnych dramaturgów, a jego twórczość jest zaliczana do tzw. teatru postdramatycznego. W 1999 roku otrzymał Nagrodę Doblouga. W 2007 roku otrzymał Nagrodę Nordycką Akademii Szwedzkiej. W 2015 roku otrzymał Nagrodę Literacką Rady Nordyckiej za trylogię – powieści Andvake, Olavs draumar i Kveldsvævd. W 2022 roku jego książka Eit nytt namn – Septologien VI-VII znalazła się na krótkiej liście nominowanych do Nagrody Bookera.

Styl pisarski

Sam Fosse swoją technikę pisania powieści określa angielskim słowem «writing», gdzie dla autora najważniejszy jest rytm pisania. Rytm opowieści odzwierciedla się w sposobie postrzegania świata przez bohaterów. Opowieść nie jest snuta przez narratora wszechwiedzącego, to raczej dialogi i czyny bohaterów pokazują ich uczucia i myśli.

Fosse jest minimalistą słowa – jego postacie mówią oszczędnie, często powtarzają swoje kwestie. Słownictwo dramaturga jest bardzo skromne. Akcja w jego utworach rozwija się wolno – to napięcie między postaciami jest tu najważniejsze, a nie wydarzenia. Jona Fossego fascynuje zwyczajność i samotność. Jego bohaterowie borykają się z emocjonalnym chłodem, nieumiejętnością tworzenia więzi międzyludzkich. Ta "zwyczajność" problemów podejmowanych przez pisarza sprawia, że jego utwory cieszą się tak dużym uznaniem.

Twórczość Fossego ponadto słynie z introspektywnej narracji, jego utwory są napisane prostym, choć filozoficznym językiem. Poruszają również często tematykę egzystencjalną i metafizyczną. Fosse stosuje technikę strumienia świadomości. Treść Septologii autorstwa Fossego mającej w angielskim przekładzie około siedmiuset stron stanowi jedno, długie zdanie.