18.09-24.09

Tydzień Zakazanych Książek

 (Banned Books Week)

 

Już po raz kolejny będzie obchodzony w Polsce Tydzień Zakazanych Książek. Inicjatywa ma zwrócić uwagę na kwestie wolności słowa, cenzurę i zakazywanie publikacji.

Na świecie Tydzień Zakazanych Książek organizowany jest od 1982 przez Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy (American Library Association), które w ten sposób postanowiło odpowiedzieć na nagły wzrost liczby podejmowanych prób zakazywania książek w szkołach, księgarniach i bibliotekach. Według wyliczeń Stowarzyszenia w ciągu ostatnich czterech dekad na celowniku cenzorów znalazło się ponad 11 tysięcy tytułów. Próby cenzury najczęściej motywowane są chęcią ochrony dzieci przed „niewłaściwymi” treściami.

Podczas Tygodnia Zakazanych Książek, biblioteki poprzez organizację różnego rodzaju spotkań i seminariów zachęcają do dyskusji o literaturze, która bywała lub nadal bywa zakazywana, wycofywana z obiegu i umieszczana na "czarnych listach".

O tym, że problem zakazanych książek jest jak najbardziej realny świadczy lista autorów i tytułów dotkniętych represjami. Znajdziemy w tym gronie m.in.

1. 451 stopni Fahrenheita / Ray Bradbury
Słynna powieść poruszająca temat cenzury i palenia książek przez 13 lat była sprzedawana w wersji ocenzurowanej przez wydawcę, gdzie zmieniono treść ponad 75 fragmentów. W 1998 r. usunięta z listy lektur w Missisipi za bluźnierstwo.

2. Archipelag GUŁag / Aleksandr Sołżenicyn
Za napisanie tej powieści Aleksandr Sołżenicyn został aresztowany, pozbawiony radzieckiego obywatelstwa i skazany na wygnanie. Książka była zakazana w ZSRR do 1980 r. z powodów politycznych. Dopiero w 2009 r. dodano ją do listy lektur w szkołach średnich.

3. Buszujący w zbożu / Jerome David Salinger
W 1957 r. australijski urząd celny skonfiskował przesyłkę zawierającą m.in. „Buszującego w zbożu”, która miała być prezentem dla australijskiego rządu od ambasadora USA. W latach 1961-1982 książka była zakazana w szkołach i amerykańskich bibliotekach. Książka wzbudza kontrowersje z powodu wulgarnego języka, nawiązań seksualnych, dewaluację wartości rodziny, promocję alkoholu, papierosów i rozwiązłości.

4. Chata wuja Toma / Harriet Beecher Stowe
Książka zakazana w Illinois (1984) na wniosek radnego ze względu na rasizm i niestosowny język (użycie w niej słowa „nigger”). Zdanie radnego podzielili uczniowie i rodzice. Od momentu wydania budziła silne emocje w USA, została też zakazana w 1853 r. w Rosji z powodu podważania nauk Kościoła prawosławnego i poddawanie w wątpliwość autokratycznej władzy.

5. Cierpienia młodego Wertera / Johann Wolfgang Goethe
Powieść wywierała bardzo duży wpływ na czytelników: ubierali się oni jak główny bohater, znacznie też wzrosła liczba samobójstw (samobójcy umierali z egzemplarzem książki w kieszeni). Publikacja książki została zakazana przez kościół, z powodów religijnych i społecznych. Zdaniem duchownych nakłaniała ona do samobójstwa. W 2007 r. znalazła się na tzw. indeksie Giertycha.

6. Dekameron / Giovanni Boccaccio
Znalazła się na rzymskim indeksie w 1559 r., zakaz potwierdzono 5 lat później. Utwór zakazany w USA przez dziesięciolecia na podstawie dokumentu „Federal Anti-Obscenity Act” (1873). W 1954 r. trafił na czarną listę National Organization of Decent Literature za obsceniczność, wulgarność, lubieżność i brak przyzwoitości.

7. Doktor Żywago / Borys Pasternak
Zakazana w Rosji do 1988 r. za antywojenny, kontrrewolucyjny wydźwięk i krytykę stalinizmu. Kiedy w 1958 r. Pasternakowi przyznano Literacką Nagrodę Nobla, został zmuszony do odmowy jej przyjęcia. Jedna z najczęściej cenzurowanych książek wg Jonathona Greena.

8. Dziennik / Anne Frank
Ojciec Anne usunął z pamiętnika fragmenty, gdzie np. skarżyła się na egoizm innych, jednak wydawcy to nie wystarczyło i zażądał usunięcia kolejnych fragmentów, np. o menstruacji Anne i jej siostry. Niemieckie wydanie książki pociągnęło za sobą kolejne ingerencje w treść; usunięto fragmenty uznane za obraźliwe dla Niemców. Rodzice amerykańskich uczniów oskarżali książkę o niestosowność, podważanie autorytetu dorosłych. Jeden z rodziców arabskiego pochodzenia nie chciał, aby jego dziecko omawiało w szkole utwór, którego bohaterką jest Żydówka.
Natomiast w 1983 r. w Alabamie chciano usunąć książkę z listy lektur, gdyż uznano ją za... zbyt przygnębiającą. Zakazano jej w Libanie za pozytywne przedstawienie Żydów i Izraela.

9. Folwark zwierzęcy / George Orwell
Do końca lat 80. XX w. książka była zakazana przez polską cenzurę, ponieważ przedstawiała ustrój totalitarny, nawiązując do rosyjskich władz. Pierwsze oficjalne polskich wydanie ukazało się dopiero w 1988 r., mimo to od końca lat 70. powieść cieszyła się dużym zainteresowaniem i krążyła w drugim obiegu. W Kenii zakazano jej w 1991 r., ponieważ krytykowała skorumpowanych przywódców, natomiast w 2002 r. w szkołach w Zjednoczonych Emiratach Arabskich - z powodu... bohaterów w postaci mówiących świń. Uznano, że taki obraz godzi w wartości religii islamskiej.

10. Grona gniewu / John Steinbeck
Zakazana w wielu miejscach USA, np. w Kalifornii. Obywatele USA palili jej egzemplarze, była atakowana przez prawicę i lewicę. Z jednej strony książka nie była akceptowana przez część społeczeństwa, ale jednocześnie stała się bestsellerem, a kolejki do wypożyczania jej w bibliotekach były rekordowo długie (np. 62 osoby oczekujące w East St. Louis, USA). W 1962 r. Steinbeck otrzymał Literacką Nagrodę Nobla, do której w znacznej mierze przyczyniły się „Grona gniewu”.

11. Jądro ciemności / Joseph Conrad
Książka była atakowana za rasistowski wydźwięk, wzbudzała konsternację i oburzenie. Była szeroko komentowana i poddawana dyskusji wśród akademików.

12. Kandyd / Voltaire
Książka zakazana w USA w 1929 r. z powodu obsceniczności. W 1944 r. Poczta USA zażądała wykreślenia pozycji z katalogu książek dostarczanych za ich pośrednictwem.
Tydzień Zakazanych Książek - bibliosfera.net

13. Kochanek Lady Chatterley / David Herbert Lawrence
W Wielkiej Brytanii książkę uznawano za pornograficzną. Powodem do ataków było m.in. słownictwo, np. słowo „fuck” w różnych formach czy „cunt”. W 1960 r. książka wyrokiem sądu została „oczyszczona z zarzutu” obsceniczności.
W Australii zakazano nie tylko samą książkę Lawrence’a, ale także publikację na jej temat, „The Trial of Lady Chatterley”. Historia tej powieści przyczyniła się do złagodzenia cenzury w tym kraju. Mimo to w 2009 r. Australia Post (instytucja rządowa) zabroniła sprzedaży książki w swoich sklepach.
Ponadto książka znajdowała się na czarnej liście w wielu innych krajach, np. Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Japonii.

14. Kolor purpury / Alice Walker
Zakazana w szkole w Oakland (Kalifornia; 1984), w szkołach w Pensylwanii (1992), usunięto ją także z bibliotek szkolnych w Zachodniej Virginii. Przyczyną były niepokojące idee na temat relacji międzyrasowej, relacji człowieka z Bogiem, ludzkiej seksualności.

15. Książę / Niccolo Machiavelli
Książka znalazła się na indeksie tytułów „absolutnie zakazanych” przez Kościół Rzymskokatolicki. Katolicy nie mogli czytać, ani nawet posiadać tego dzieła. Protestanci oskarżali autora o wydarzenia nocy świętego Bartłomieja, był on wg nich bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć 50 tys. hugenotów. Na niekorzyść książki działał w latach późniejszych fakt, że stanowiła ona dla Benito Mussoliniego argument popierający istnienie władzy dyktatorskiej.

16. Lolita / Vladimir Nabokov
W 1955 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych we Francji zakazało wydawania książki; zakaz cofnięto w 1956 r. Recenzje powieści były skrajnie różne, np. w „New York Times Book Review” oceniono ją pozytywnie, a na łamach „New York Times” uznano ją za pornograficzną. Książka była zakazana również w Wielkiej Brytanii, Argentynie, Nowej Zelandii, RPA.

17. Lot nad kukułczym gniazdem / Ken Kesey
Zakazana w wielu amerykańskich szkołach, m.in. w Colorado (1971), Ohio, Nowym Jorku, Idaho, Waszyngtonie, głównie za wulgarne słownictwo, gloryfikowanie działalności przestępczej, opisy brutalności i przyczynianie się do zepsucia młodzieży. W jednaj z kalifornijskich szkół została wycofana (2000) ze względu na rodziców, którzy skarżyli się na wybór przez nauczycieli „śmieci” jako lektur.

18. Mechaniczna pomarańcza / Anthony Burgess
W 1973 r. w Utah pewien księgarz został aresztowany za sprzedawanie obscenicznych książek, wśród których znajdowała się „Mechaniczna pomarańcza’. Książka skreślona z listy lektur w wielu amerykańskich stanach, np. w Massachusetts (1977), Colorado (1976) za wulgarny język. Usunięto ją też z bibliotek szkolnych w Alabamie (1982).

19. Myszy i ludzie / John Steinbeck
Książkę usunięto z bibliotek szkolnych w Tennessee, kiedy postanowiono pozbyć się wszystkich „brudnych książek” z publicznych szkół i bibliotek. Oskarżono ją o obsceniczność i wulgarny język. Podobny los spotkał ją w stanie Ohio (1980).

20. Na zachodzie bez zmian / Erich Maria Remarque
Zakazana za obsceniczność w USA ( w Chicago i Bostonie). W Austrii i Czechosłowacji (1929 r.) zakazano jej czytać żołnierzom, a we Włoszech (1933 r.) została uznana za przejaw antywojennej agitacji. W nazistowskich Niemczech książki zakazano, ponieważ była zniewagą dla Wermachtu, a w 1933 r. znalazła się wśród pozycji palonych publicznie przez nazistów.

21. Nowy wspaniały świat / Aldous Huxley
W 1932 r. w Irlandii zakazano jej z powodu nawiązań o charakterze seksualnym. Usuwana z programów nauczania w USA: w Missouri (1980 r.), Oklahomie (1988 r.), Kalifornii (1993 r.) ze względu na negowanie wartości rodziny, chrześcijańskich i koncentrację wokół negatywnych aspektów.

22. Paragraf 22 / Joseph Heller Książka zakazana w Ohio (1972 r.), Teksasie (1974 r.) i Waszyngtonie (1979 r.) za obraźliwy język. Książkę próbowano usunąć ze szkół m.in. z powodu ukazania kobiet w obraźliwy sposób.

23. Przygody Hucka Finna / Mark Twain
Książki zakazywano wielokrotnie (od 1885 do 2004 r.). Jako przyczyny podawano m.in. niski poziom (nadaje się tylko do slumsów), brak elegancji, rasowo obraźliwy język i wydźwięk, ale także... zbytnią rasową tolerancyjność.

24. Rok 1984 / George Orwell
Była zakazywana wielokrotnie za treść komunistyczną i odniesienia o charakterze seksualnym. W roku 1950 zakazano jej w ZSRR. Natomiast w 1981 r. na Florydzie ze względu na... prokomunistyczny wydźwięk. Była to stosunkowo częsta przyczyna zakazywania książki w amerykańskich szkołach, argumenty takie podnosili rodzice, ale i duchowni oraz dyrektorzy.

25. Rzeźnia numer 5 / Kurt Vonnegut
Książkę palono w Południowej Dakocie i w Michigan z powodu odniesień do kwestii religii (1973). Usunięto ją z wielu bibliotek szkolnych w USA, głównie za obsceniczność, wulgarny język, sceny przemocy, bezbożność, niepatriotyczny obraz wojny. Pewien pastor z Dakoty Północnej w 1973 r. określił ją jako „narzędzie szatana”.

26. Szatańskie wersety / Salman Rushdie
Zakazana w następujących krajach za bluźnierstwa wobec Islamu: Bangladesz, Egipt, Indie, Iran, Kenia, Kuwejt, Liberia, Malezja, Papua Nowa Gwinea, Pakistan, Senegal, Singapur, Sri Lanka, Tanzania, Tajlandia. Usunięta także z biblioteki publicznej w Wichicie (Kansas; 1989) za bluźnierstwa wobec proroka Mahometa.

27. Sztuka kochania / Owidiusz
Poemat prawdopodobnie przyczynił się do wygnania Owidiusza z Rzymu w 8 r. n.e. W 1497 r. książkę palono we Florencji pod zarzutem niemoralnej treści, a w 1564 r. trafiła na indeks trydencki.

28. Władca much / William Golding
W 1992 r. książkę usunięto z bibliotek szkolnych na Florydzie (1992) ze względu na zawarte w niej przekleństwa, szokujące fragmenty o seksie, obraźliwy stosunek do mniejszości, Boga, kobiet i osób niepełnosprawnych. Mimo że książki zakazano również w Nowym Jorku, znajdowała się ona na liście lektur dodatkowych dla tamtejszych uczniów.

29. Zabić drozda / Harper Lee
Zakazana w USA (Minnesocie i Teksasie), także w innych krajach, głównie ze względu na rasistowskie obelgi znajdujące się w książce (m.in. występowanie słowa „nigger”).

Na liście Zakazanych Książek znalazło się z różnych powodów w różnych okresach czasu wiele, obecnie powszechnie dostępnych, publikacji i do takich należy także Biblia.

Biblia - W 1942 r. w III Rzeszy, kiedy ogłoszono doktrynę Narodowego Kościoła Rzeszy, próbowano wyeliminować wszelkie przejawy chrześcijaństwa. W związku z tym zakazano używania Biblii, którą miała zastąpić „Mein Kampf”.