Literacka Nagroda Nobla

13 listopada 1924 rok

 

 Portret Władysława Reymonta pędzla Jacka Malczewskiego (1905), Fot. wikimedia/domena publiczna 

 

 Stanisław Władysław Reymont

Pisarz, który tak naprawdę nazywał się Stanisław Władysław Rejment, na świat przyszedł w wiosce Kobiele Wielkie, jako syn organisty Józefa Rejmenta i jego małżonki, Antoniny z Kupczyńskich. Jednak zawędrował bardzo daleko – na literacki szczyt, którego dostąpili nieliczni.

 

Zaczął pisać jako urzędnik kolejowy, żeby zapełnić czymś pustkę jałowego życia. Początkowo wiersze i zapiski z codzienności, później opowiadania i nowele. Po udanym, choć mało intratnym debiucie zdecydował się bez grosza przy duszy przeprowadzić do Warszawy i zająć wyłącznie pisaniem. Napisał i opublikował kilkanaście nowel, które później zostały zebrane w tomach „Spotkanie” (1897), „Sprawiedliwie” (1899), „W jesienną noc” (1900), „Krosnowa i świat” (1928).

 

Przełomem w jego karierze literackiej stał się reportaż „Pielgrzymka na Jasną Górę„. W setną rocznicę Insurekcji do Częstochowy ciągnęły pielgrzymki rozmodlonego ludu. Jako korespondent Tygodnika Ilustrowanego Reymont stworzył obraz ulotnej społeczności połączonej przeżyciem religijnym, składającej się z różnorodnych barwnych postaci indywidualnych.

 

W czasie następnych 10 lat Reymont napisał 4 duże powieści, które na stałe weszły do historii literatury. Pierwsza powieść, „Komediantka„, pojawiła się na łamach Kuriera Codziennego w 1895 roku. Wydanie książkowe opublikowane zostało rok później. Jej bohaterką jest Janka Orłowska, córka naczelnika stacji w małym miasteczku. Przygnieciona monotonią i miałkością życia ucieka do Warszawy, aby spróbować kariery aktorskiej. Przedstawiając światek aktorski Reymont wykorzystał własne doświadczenia: pokazał ubóstwo i szarość trup objazdowych, małość i intrygi, przelotne romanse.

 

Kontynuacją „Komediantki” była powieść „Fermenty„, publikowana w Bibliotece Warszawskiej w roku 1896. W tym samym roku Reymont podpisał umowę na nową powieść i wyjechał do Łodzi. W efekcie powstała „Ziemia obiecana„, publikowana w latach 1897-98 na łamach Kuriera Warszawskiego, wydana w formie książkowej w 1899 roku. Stworzył w niej przejmujący obraz rozwijającej się młodej kapitalistycznej metropolii – obraz okrutny i demoniczny. Dla dzisiejszego czytelnika powieść wciąż jest dość nowoczesna, frapująca w warstwie fabularnej, obyczajowej i społecznej.

 

W latach 1892-99 Reymont pracował nad swoją najsławniejszą powieścią – „Chłopi„. Publikowana była w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym w latach 1902-1906, wydana osobno została w czterech tomach – tom I i II w roku w 1904 roku, tom III – w 1906 roku, tom IV – w 1909 roku. Stworzył w niej bogaty obraz łowickiej wsi: ludzi i przyrody.

 

Fabuła koncentruje się wokół rodziny Borynów: zamożnego gospodarza Macieja, jego młodej żony Jagny i syna Antka, połączonego z macochą namiętnym romansem. Powieść zaczyna się sceną hucznego wesela Boryny, kończy jego pogrzebem, wpisując ludzkie losy w odwieczne koło narodzin, przemijania i śmierci.

 

Za „Chłopów” Reymont otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności (1917) oraz nagrodę Nobla (1924). Jego konkurentami byli wówczas Tomasz Mann, Maksym Gorkii Thomas Hardy. Polska opinia publiczna uważała, że Nobla powinien dostać Stefan Żeromski. Jak napisał jeden ze złośliwych publicystów amerykańskich: „było dwóch głównych kandydatów do nagrody – Stefan Żeromski i Władysław Reymont, ponieważ jednak większość Polaków wolała Żeromskiego, jurorzy wybrali Reymonta”. Być może na nominację wpłynęły zakulisowe działania Narodowej Demokracji, która Żeromskiego uważała za pisarza lewicowego.

Z powodu ciężkiej choroby laureat nie mógł przybyć na uroczystość. Zmarł w roku następnym w wieku 58 lat.

 Utwory Reymonta tłumaczone były na kilkanaście języków.

 

 

 Władysław Reymont w wieku 30 lat 

                                                                                                    (domena publiczna).