22 sierpnia
1584 r. zmarł w Lublinie poeta Jan Kochanowski.
„Portret Jana
Kochanowskiego” Jana Matejki
Największy polski poeta czasów
renesansu w ciągu swojego życia wielokrotnie gościł w mieście nad Bystrzycą.
Ziemi lubelskiej poświęcił też wiele swoich utworów.
Pomnik Jana
Kochanowskiego, dzisiaj usytuowany jest na placu jego imienia przy kościele
rektoralnym pod wezw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Zwycięskiej.
Pomysł budowy
pomnika zawdzięczamy lekarzowi i społecznikowi Kazimierzowi Jaczewskiemu. Inicjatorami
budowy monumentu stała się Biblioteka Publiczna im. Henryka Łopacińskiego oraz
Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Zamierzenie wiązało się z przypadającym w 1930
roku 400-leciem narodzin poety, którego los wielokrotnie prowadził przez Lublin
i który tutaj zmarł. Kochanowski zasłabł w czasie rozprawy w gmachu Trybunału
Koronnego, a niedługo po tym nastąpił
jego zgon w kamienicy Klonowica przy Rynku 2. Toteż wybór miejsca lokalizacji
pomnika nie był przypadkowy, bo wiązał się z konkretnymi wydarzeniami.
Fotografie ze zbiorów Narodowego
Archiwum Cyfrowego, pokazujące pomnik przed gmachem
Trybunału Koronnego i
uroczystość jego odsłonięcia.
Konkurs został
ogłoszony w listopadzie 1929 r., a opinia publiczna przyjęła inicjatywę z dużym
zadowoleniem. Był to jednak okres wielkiego kryzysu ekonomicznego, a zatem
także zapaści finansowej instytucji i różnych inicjatyw dotowanych z budżetu
państwa, zatem zgromadzenie funduszy nie było łatwą sprawą. Wsparcia na ten cel
udzieliło społeczeństwo, należy jednak przypomnieć, że składki pochodziły w
znacznym stopniu od nauczycieli i uczniów. Trzeba powiedzieć, że początkowe
zainteresowanie akcją upamiętnienia poety w miarę upływu czasu przygasło,
stłumione ogólną sytuacją społeczno-ekonomiczną i gdy prezentowano projekty
konkursowe, to wystawę obejrzały zaledwie 94 osoby … Jednakże już sama
uroczystość odsłonięcia pomnika, która miała miejsce 27 września 1931 r.,
zgromadziła tłumy widzów. W prasie pojawiły się entuzjastyczne komentarze,
podkreślające znaczenie poety i tego wydarzenia dla narodu i państwa.
Autorem
projektu pomnika był Franciszek Strynkiewicz, młody warszawski rzeźbiarz. Prace
kamieniarskie zrealizowała lubelska firma Jarosława Nowaka. Pomnik wykonany
został z jasnego śląskiego granitu w formie czworobocznego obelisku o wysokości
5,5 m, z reliefowym popiersiem poety i fragmentami tekstów dzieł Jana
Kochanowskiego.
W okresie II
wojny światowej hitlerowcy planowali zniszczenie pomnika. Naczelnik Wydziału
Budownictwa Zarządu Miasta inż. Henryk Zamorowski wraz z kamieniarzem
Stanisławem Lisem ukryli rozmontowany na części obelisk w zapadlisku powstałym
obok niego tuż przed jego odsłonięciem. Wydobyto go stamtąd dopiero w 1951 r. i
ustawiono w innym miejscu – na skwerze przed ówczesną siedzibą Muzeum
Literackiego im. Józefa Czechowicza, a zatem tam, gdzie stoi po dziś dzień.
Wiarę stawiał nad umiejętność wszelką
Słowa przemienił w modlitwę piękna
Polszczyźnie nadał blask poezji
Troskę o Rzeczpospolitą uczynił cnotą.